TIỀN ẢO DƯỚI GÓC ĐỘ PHÁP LUẬT: CÓ ĐƯỢC COI LÀ TÀI SẢN? HÀNH VI LỪA ĐẢO CÓ CẤU THÀNH TỘI PHẠM?

Tiền ảo có phải là tài sản? Lừa tiền ảo có bị xử lý hình sự?

Trong bối cảnh tiền ảo và tiền điện tử ngày càng phổ biến tại Việt Nam, nhiều câu hỏi pháp lý quan trọng được đặt ra, đặc biệt là việc tiền ảo có được xem là tài sản hay không và nếu bị lừa mất tiền ảo thì hành vi đó có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự hay không. Theo ThS Phan Thị Phương Hiền (Trường Đại học Luật TP.HCM), hiện pháp luật Việt Nam vẫn chưa công nhận tiền ảo là một loại tài sản. Căn cứ theo Điều 105 Bộ luật Dân sự năm 2015, tài sản bao gồm vật, tiền, giấy tờ có giá và các quyền tài sản. Trong khi đó, tiền ảo như Bitcoin không phải là tiền pháp định do Ngân hàng Nhà nước phát hành, không có hình dạng vật lý cụ thể để được xem là vật, không phải là giấy tờ có giá theo quy định tại Luật Ngân hàng Nhà nước và cũng chưa được công nhận là một loại quyền tài sản. Như vậy, tiền ảo không thuộc bất kỳ loại tài sản nào được pháp luật hiện hành quy định. Tuy nhiên, bước ngoặt đáng chú ý sẽ đến từ ngày 1-1-2026, khi Luật Công nghiệp Công nghệ số 2025 chính thức có hiệu lực. Theo Điều 46 và 47 của luật này, tài sản số bao gồm tài sản ảo, tài sản mã hóa và các tài sản số khác sẽ được xem là tài sản theo quy định của Bộ luật Dân sự. Điều này đồng nghĩa, từ năm 2026, tiền ảo sẽ chính thức được pháp luật Việt Nam công nhận là một loại tài sản. Về vấn đề xử lý hình sự, để cấu thành tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản theo Điều 174 Bộ luật Hình sự 2015, điều kiện bắt buộc là hành vi phải tác động đến tài sản của người khác. Do tiền ảo hiện chưa được xem là tài sản, nên trong nguyên tắc áp dụng luật, hành vi lừa đảo chiếm đoạt tiền ảo sẽ không đủ yếu tố cấu thành tội phạm này. Tuy nhiên, trong thực tiễn xét xử, vẫn có những vụ án liên quan đến tiền ảo được xử lý dưới góc độ tài sản. Cụ thể, tại Bản án số 841/2023/HS-PT ngày 1-11-2023 của TAND Cấp cao tại TP.HCM, các bị cáo đã dùng vũ lực để chiếm đoạt 168 Bitcoin từ nạn nhân, trong đó quy đổi thành công 86,91 Bitcoin trị giá gần 19 tỷ đồng. Tòa án xác định hành vi này đủ yếu tố cấu thành tội cướp tài sản theo điểm a khoản 4 Điều 168 Bộ luật Hình sự, căn cứ vào giá trị thực tế quy đổi của số Bitcoin chiếm đoạt. Như vậy, mặc dù chưa có địa vị pháp lý rõ ràng, giá trị thực tế của tiền ảo vẫn có thể được xem xét trong quá trình xét xử nếu hành vi đủ nghiêm trọng và cấu thành tội phạm. Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng từ ngày 1-1-2026, khi tài sản ảo được công nhận là tài sản hợp pháp, hành vi lừa đảo chiếm đoạt tiền ảo sẽ có đầy đủ cơ sở pháp lý để xử lý hình sự theo quy định tại Điều 174 Bộ luật Hình sự, nếu thỏa mãn các yếu tố khác của tội phạm. Đây là bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện khung pháp lý liên quan đến công nghệ số và bảo vệ quyền lợi của người dân trong nền kinh tế số.

********

Công Ty Luật TNHH Tư Minh